មនុស្សគ្រប់រូបតែងធ្លាប់ជួបប្រទះនឹងការតឹងចិត្ត។ មនុស្សពីរនាក់ អាចជួបប្រទះនឹងហេតុការណ៍ដូចគ្នា។ ម្នាក់អាចកើតមានវិបត្តិតានតឹងក្នុងចិត្ត ឯម្នាក់ទៀតមិនអីទៅវិញ។ អ្នកខ្លះ អាចទទួលរងវិបត្តិតានតឹងក្នុងចិត្តច្រើនជាង។ ការតឹងចិត្តនេះ ត្រូវបានគេឲ្យនិយមន័យថា ជាសម្ពាធនៃផ្លូវចិត្ត។ នេះមានន័យថា សម្ពាធ ឬការបារម្ភ ដែលបណ្តាលមកពីវិបត្តិក្នុងជីវិតរបស់នរណាម្នាក់។ យោងទៅតាមសៀវភៅ TPO គេឲ្យនិយមន័យការតឹងចិត្តនេះថា “វិបត្តិ ឬស្ថានភាពណាមួយដែលបុគ្គលម្នាក់ មានការពិបាកនឹងគ្រប់គ្រង ឬពិបាកនឹងដោះស្រាយអាចបង្កបង្កើតឲ្យមានការតឹងចិត្ត“។ ជម្ងឺផ្លូវកាយ ក៏ជាស្ថានភាពលំបាកដល់បុគ្គលជាអ្នកឈឺ ហើយក៏បង្កើតភាពតានតឹងក្នុងផ្លូវចិត្តដែរ។
វិបត្តិ តឹងចិត្តនេះ កើតឡើងក្នុងលក្ខណៈជាប្រតិកម្មតបតទៅនឹងហេតុការណ៍ទាំងនៅក្នុង ខ្លួន និងនៅក្រៅខ្លួន ដែលហេតុការណ៍នោះ គំរាមកំហែងដល់សមត្ថភាពដោះស្រាយបញ្ហារបស់បុគ្គលអ្នកមានវិបត្តិ។ នៅពេលដែលមនុស្សមានអារម្មណ៍ភ័យខ្លាចជាធម្មតា និងជាវិជ្ជមាន មនុស្សមានទំនោរទៅរកការការពារខ្លួន ឬគេចខ្លួន ដែលគេហៅថា ប្រតិកម្មតបត (fight-fight reaction)។ ប្រតិកម្មដែលអាចមើលឃើញរួមមាន សាច់ដុំឡើងតឹង ដកដង្ហើមញាប់ជាងមុន ហើយបេះដូងលោតលឿនជាងមុន។ នៅពេលគេជឿប្រាកដថា ការគំរាមកំហែងដែលគេបានជួបនោះ កន្លងផុតទៅ គេក៏មានអារម្មណ៍ធូរស្រាលមកវិញ។ ការតឹងសាច់ដុំ ការដកដង្ហើមញាប់ និងចង្វាក់បេះដូងលោតលឿន ក៏ត្រឡប់មកទៀងស្មើជាធម្មតាវិញ។ រីឯអារម្មណ៍ ត្រឡប់ជាស្ងប់អាចសម្រាន្តបាន និងមានកម្លាំងឡើងវិញ។ ចំពោះមនុស្សខ្លះ ដោយសារហេតុផលផ្សេងៗទៀត គាត់គ្មានអារម្មណ៍ថា មានសុវត្ថិភាព ក្នុងជីវិតអនាគតរបស់គាត់ឡើយ សូម្បីតែហេតុការណ៍កន្លងរលត់ទៅបាត់ហើយក៏ដោយ។ គាត់អាចនៅមានការបារម្ភជាប់ជាបន្តទៅទៀត ហើយសាច់ដុំក៏នៅតែតឹងជាបន្ត។ ការតានតឹងសាច់ដុំនេះ អាចធ្វើឲ្យរាងកាយឈឺចាប់ ហើយវាក៏ធ្វើឲ្យមនុស្សយើងមានការព្រួយបារម្ភសារជាថ្មី។ ការបារម្ភអំពីការឈឺចាប់រាងកាយ ក៏បង្កឲ្យសាច់ដុំរឹតតែតឹងដែលធ្វើឲ្យការឈឺចាប់កាន់តែខ្លាំង។ យោងតាមសៀវភៅ TPO និងប្រភពភស្តុតាងជាបង្អែកផ្សេងទៀត ការរៀបរាប់ចុងក្រោយនេះ មានឈ្មោះថា ដំណើរកាន់តែដាបទៅ ដែលធ្វើឲ្យមនុស្សកាន់តែរងទុក្ខ ការថប់បារម្ភ និងការត្អូញត្អែរកាន់តែច្រើនឡើង។
ភាពខុសគ្នាពីមនុស្ស ម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀត ក្នុងការកើតមានឡើងនូវការតឹងចិត្ត និងការសម្រួលបន្ធូរពីការតឹងចិត្តមកវិញនោះ វាប្រែប្រួលទៅតាមបទពិសោធន៍ដែលមនុស្សម្នាក់ៗ ធ្លាប់ឆ្លងកាត់ និងទៅតាមការយល់ដឹង និងចេះឲ្យតម្លៃលើបទពិសោធន៍ដែលបានជួបប្រទះរបស់មនុស្សម្នាក់ៗនោះ និងម៉្យាងទៀត វាប្រែប្រួលទៅតាមជំនាញ ក្នុងការស្រាយវិបត្តិ និងប្រភពប្រើប្រាស់ សម្រាប់ស្រាយវិបត្តិ។ កត្តានីមួយៗខាងលើនេះ មានឥទ្ធិពលសំខាន់ដល់លទ្ធភាពដោះស្រាយជាមួយហេតុការណ៍ ដែលនាំដល់ការតឹងចិត្តទាំងឡាយរបស់មនុស្សម្នាក់ៗនោះ។ គឺវាអាចកើត ឬថយនូវការវិវត្តន៍ទៅរកការតឹងចិត្ត។
យោងតាមលោក Oakly និង Potter កត្តាគ្រោះថ្នាក់នៃការកើតមានវិបត្តិតឹងក្នុងចិត្តរួមមាន៖
- ហេតុការណ៍ក្នុងជីវិតរ៉ាំរ៉ៃ និងធ្ងន់ធ្ងរភ្លាមៗ
- ទម្លាប់មិនព្រមស្វែងយល់ និងមិនចេះវាយតម្លៃបទពិសោធន៍របស់មនុស្សម្នាក់ៗ
- ការយកចិត្តទុកដាក់តែខាងអារម្មណ៍ ជាងការប្រើជំនាញដោះស្រាយវិបត្តិ
- ការប្រើប្រាស់ធនធានដោះស្រាយវិបត្តិមិនសមស្រប។
- ប្រភព៖ សៀវភៅ «ការថែទាំសុខភាពផ្លូវចិត្ត» (២០០៥)
No comments:
Post a Comment