ការចុះអោនថយនេះ បើយើងធ្វើការសិក្សាទៅតាមប្រវត្ដិសាស្រ្ដ ធ្វើអោយយើងឃើញថា មកពីខ្មែរយើង មេដឹកនាំយើង មហាក្សត្រយើង គ្មានការរួបរួមសាមគ្គីគ្នា ចេះតែឈ្លោះប្រកែកដណ្ដើមអំណាចគ្នា ស្ដេចប្អូនស្រណែនស្ដេចបង ស្ដេបងស្រណែនប្អូន ឬឳពុកមាក្មួយជាដើម នាំគ្នាកែនប្រជារាស្រ្ដធ្វើសង្គ្រាមប្រកាប់ប្រចាក់គ្នា ហើយរហូត ដល់រត់ទៅពឹងបរទេសជិតខាងអោយមកជួយច្បាំងខ្លួនទៅទៀត។
វិបត្ដក្នុងរាជវង្សខ្មែរ ចាប់ផ្ដើមជាលើកដំបូង តាំងពីព្រះរាជបុត្រទាំងបីព្រះអង្គ ដែលមានម្ដាយទីទៃៗពីគ្នា របស់ព្រះចៅពញាយ៉ាតមាន ការទាស់ទែងខ្វែងគំនិតគ្នាយ៉ាងខ្លាំង ព្រះនរាយរាជា បុត្រច្បងសោយរាជ្យបាន ៥-៦ឆ្នាំ ក៏ចូលទិវង្គតទៅដោយជំងឺរោគាពេទ្យជាទំងន់ ព្រះអង្គ មានបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាម ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ។ ក្រោយមក ព្រះបាទស្រីរាជា ជាប្អូនបន្ទាប់ព្រះនរាយរាជា បានឡើងសោយរាជ្យបន្ដពី ព្រះរៀម គឺពេលនេះហើយ ដែលប្រទេសខ្មែរ ប្រជាជនខ្មែរ ត្រូវពើបជួបប្រទះនូវមហាទុក្ខវេទនាយ៉ាងក្រៃលែង បណ្ដាលមកពីវិបត្ដរាជវង្ស ខ្មែរ ឆ្លៀតពេលដែលព្រះស្រីរាជចេញទៅធ្វើសង្គ្រាម រំដោះអាណាខេត្ដខាងលិច ដែលសៀមបានរំលោភយកជាយូរមកហើយ។ ព្រះស្រីសុរិ យោទ័យរាជបុត្រព្រះនរាយរាជា ត្រូវជាក្មួយរបស់ព្រះស្រីរាជា មានចិត្ដលោភលន់ គិតថាខ្លួនមានសិទ្ធិឡើងសោយរាជ្យបន្ដពីបិតា ក៏ថយចេញ ពីរាជធានីចតុមុខ ទៅកែនកទ័ព សង្កត់រាស្រ្ដអោយចេញច្បាំងតទល់នឹងព្រះបេតុលា សង្គ្រាមក៏ឆេះឡើងយ៉ាងសន្ធោសន្ធៅរវាងមានឹងក្មួយ។ នៅពេលដែលអ្នកដឹកនាំខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ប្រជារាស្រ្ដខ្មែកំពុងតែចាប់ចាក់ស៊ីហុតឈាមគ្នា សៀមក៏ឆ្លៀតឱកាសនេះ ចូលមកលុក លុយនគរខ្មែរបានយ៉ាងស្រួល ក្នុងរឿងនេះបើតាមឯកសារខ្លះថា បុត្រពៅរបស់ព្រះពញាយ៉ាត ព្រះនាមធម្មរាជា ជាមួយនឹងព្រះនាងស៊ីសា ងាមកូនស្ដេចសៀម កាលដែលព្រះអង្គវាយលុកមហានគរឈ្នះស្ដេចសៀម ហើយព្រះអង្គបានជួបព្រះនាងស៊ីសាងាមនៅក្នុងរាជវាំងអង្គរ ដែលព្រះអង្គបានតែងតាំងជាស្នំឯកតមក។ ព្រះធម្មរាជាបុត្រពញាយ៉ាតជាមួយនឹងព្រះនាងស៊ីសាងាមកូនស្ដេច សៀម កាលនោះព្រះអង្គជា ព្រះឧបរាជ បានចាត់មន្ដ្រីអោយទៅឈរនៅសំរោងទង ទឹកខ្មៅ ហើយប្រហែលជាព្រះអង្គដោយផ្ទាល់ ដែលព្រះអង្គមានខ្សែស្រលាយជា សៀមស្រាប់ផង បានរត់ទៅពឹងពាក់សុំអន្ដរាគមពីស្ដេចសៀម។
សង្គ្រាម១០ឆ្នាំរវាង (១៤៧៥ - ១៤៨៥) ស្ដេចមាស្ដេចក្មួយបានធ្វើអោយប្រទេសខ្មែរជួបនូវវិបត្ដិដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ ចំបាំងដែលគេប្រើសំរាប់ដោះស្រាយក្នុងទំនាស់រាជបល្ល័ង្កនេះ បានធ្វើអោយប្រជានុរាស្រ្ដរងទុក្ខវេទនាយ៉ាងសំបើម សេដ្ឋកិច្ចជាតិចុះអោនថយជាប់គាំងដោយភ្លើងសង្គ្រាម ព្រោះប្រជានុរាស្រ្ដមិនអាចបង្កបង្កើតផលបាន គិតតែនាំគ្នា ទូលកញ្ជើរត់ភៀសខ្លួនយកអាយុជីវិតប៉ុណ្ណោះ។
សង្គ្រាមបានស្ងប់បាត់ទៅមួយរយៈ មិនបានយូរប៉ុន្មានទេ ចំបាំងបានផ្ទុះឡើងសារជាថ្មីទៀតរវាងស្ដេចព្រះស្រីសុគន្ធបទ នឹងស្ដេចកន។ ក្នុង រវាងជាគ.ស១៥១០ ព្រះស្រីសុគន្ធបទជារាជបុត្រព្រះធម្មរាជា ចៅរបស់ព្រះចៅពញាយ៉ាត បានតែងតាំងនាងកេសបុប្ផា ឬនាងពៅបុត្រី ពិជ័យនាគ ដែលជាពលព្រះ (អ្នកថែរក្សាវត្ដអារាម) ជាស្នំឯក ប្អូនប្រុសរបស់នាងនាម កន ត្រូវបានតែងតាំងជាឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចមាននាទី មើលការខុសត្រូវពលព្រះទាំងអស់ក្នុងនគរ។ ថ្ងៃមួយព្រះសុគន្ធបទទ្រង់សុបិននិមិត្ដឃើញនាគដេញខាំព្រះអង្គ ហើយមានពាំស្វេតឆ័ត្រថែម ទៀត។ ហោរាទាយដែលមានចិត្ដស្រណែន និងស្អប់ហ្លួងព្រះស្ដេចកនជាខ្លាំងផង ក៏ទាយមួលបង្កាច់ថា នឹងមានកលាហលយ៉ាងធំមួយបង្ក ដោយអ្នកកើតឆ្នាំរោង(នាគ) គឺឃុនហ្លួងព្រះស្ដេចកននេះឯង។ ព្រះសុគន្ធបទដែលជាស្ដេច ល្ងង់ខ្លៅគ្មានដំរេះវិជ្ជាចេះដឹងអ្វី ខ្វះការពិចារណា រកហេតុផលអោយបានច្បាស់លាល់ គិតខ្លាចក្រែងនាយកន ក្បត់ដណ្ដើមរាជសម្បត្ដិមែន ក៏ទ្រង់បានធ្វើការប្រជុំជាសំងាត់ជាមួយមន្ត្រីជំនិត រិះរកមធ្យោបាយដើម្បីសំលាប់នាយកន តែស្នំឯកនាងបុប្ផាកេសលួចស្ដាប់ដឹងហេតុការណ៍ ក៏លួចផ្ញើសំបុត្រសំងាត់មួយទៅប្រាប់នាយកន ជាប្អូនជាប្រញាប់ នាយកនបានដឹងសេចក្ដីសំបុត្រហើយ លើកដៃសំពះឡើងលើថា ឱ!..ព្រះជាម្ចាស់!..ខ្ញុំព្រះករុណានេះ មានចិត្ដស្មោះនឹងព្រះ ករុណាដោយស្មោះ ចុះហេតុម្ដេចក៏ដូចនេះ?។
នៅពេលដែលព្រះរាជាទ្រង់ធ្វើកលសំលាប់ស្ដេចកន ដោយអោយស្ដេចកនមុជទឹក ទៅដោះសំណាញ់ជាប់គល់ឈើ នាយកនដែលដឹង គំរោងការនេះជាមុនតាមរយៈស្នំឯក ដែលត្រូវជាបងស្រី ក៏មុខទឹកចុះទៅដោះសំណាញ់តាមព្រះរាជបញ្ជា ហើយខំមុជយ៉ាងលឿនភៀស ចេញពីទីនោះទៅ។ លុះផុតគ្រោះថ្នាក់ហើយស្ដេចកនបានទៅដល់ខេត្ដបាភ្នំ ក៏រកឧបាយកលក្បត់មែនទែន ដំបូងនាយកនដើរឧបាយកល បញ្ជោតចៅហ្វាយខេត្ដថា ខ្លួនទទួលបញ្ជាពីព្រះរាជា អោយមកកែនទ័ព ទៅកំចាត់មហាឧបរាជចន្ទរាជា ព្រះអនុជព្រះសុគន្ធបទសោយរាជ នៅចតុមុខ ឧបរាជចន្ទរាជាដឹងហេតុការណ៍មិនស្រួលក៏ភៀសទៅកាន់ស្រុកសៀមបាត់ទៅ។ លុះកែនទ័ពបានច្រើនហើយនាយកន ក៏បញ្ជា អោយចូលវាយបានជ័យជំនះជាបន្ដបន្ទាប់ ទៅលើរាជធានីទួលបានសាន ក្រុងចតុមុខ លង្វែក បរិបូរ ហើយធ្វើគតព្រះសុគន្ធបទបាននៅ បន្ទាយស្ទឹងសែន។ លុះបានជ័យជំនះគ្រប់ទិសទីហើយនាយកនបានមកតាំងខ្លួនសោយរាជ នៅរាជធានីទួលបាសានធ្វើព្រងើយទៅ។
ចំបាំងដែលបណ្ដាលមកពីមេដឹកនាំ ពីស្ដេចគ្រងរាជ ចេះតែមិនទុកចិត្ដទៅលើមន្រ្ដីរាជការរបស់ខ្លួន ហើយភ័យព្រួយខ្លាចមន្រ្ដីរបស់ខ្លួនក្បត់ ដណ្ដើមអំណាច ដោយខ្វះការពិចារណារកហេតុផលពិតប្រាកដ ចេះតែរកកិច្ចកលបំបាត់គ្នា កាប់សំលាប់គ្នាគ្មានរកហេតុផលខុសត្រូវអ្វីឡើយ អំពើទាំងនេះ ចេះតែកើតមានក្នុងចំណោមអ្នកដឹកនាំ ក្នុងរាជវង្សតៗទៅទៀត។ ចំបាំងរវាងស្ដេចកន ស្ដេចប្លមកើតចេញពីពលព្រះ នឹងស្ដេច មែនទែន មិនមែនបញ្ចប់ស្រួលៗ ត្រឹមស្ដេចប្លមនេះបានឡើងគ្រងអំណាចនោះទេ សង្រ្គាមបានអូសបន្លាយវែងយូរឆ្នាំតទៅទៀត។ ស្ដេចអង្គ ចន្ទដែលជាឧបរាជ និងជាអនុជស្ដេចសុគន្ធបទ ដែលរត់ភៀសខ្លួនទៅស្រុកសៀម បានត្រលប់មកកែនកទ័ពធ្វើសង្គ្រាមចោមវាយបក្សពួក ស្ដេចកនទៀត ទំរាំតែចាប់ស្ដេចកនបាន ភ្លើងសង្រ្គាមរវាងគ្នាឯង បានឆេះឆាបនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា យ៉ាងតិចណាស់ ក៏១០ឆ្នាំដែរហេដ្ឋា រចនាសំព័ន្ធទាំងឡាយក្នុងស្រុក ត្រូវឆេះបាក់បែកខូចខាត សេដ្ឋកិច្ចចុះអោន ថយ ជាប់គាំងមិនមានចលនា ប្រជាជនប្រជានុរាស្រ្ដរងទុក្ខវេទនា រហេមរហាមស្លាប់ព្រាត់ប្រាស់និរាស្ដគ្រួសារបង់ជីវិតស្លាប់ គរជើងលើគ្នា នេះហើយភ្លើងសង្រ្គាម។
វិបត្ដក្នុងរាជវង្សខ្មែចេះតែបន្ដទៅទៀតគ្មានស្រាកស្រាន្ដសោះឡើយ កើតឡើងចេញមកអំពី ការគ្រប់គ្រងអំណាចផ្ដាច់ការ ការលោភលន់ អំណាចហួសហេតុ ការឈ្លោះដណ្ដើមអំណាចគ្នា។ ក្នុងប្រមាណឆ្នាំ ១៥៨៦ ស្ដេចសត្ថាទី១ ដែលដាក់រាជសម្បត្ដិ ថ្វាយទៅអោយរាជបុត្រ នាមជ័យជេដ្នា ដែលជាកូនក្មេងទើបអាយុបា១១ឆ្នាំ ហើយថែមទាំងតែងតាំងរាជបុត្រទី២ ពញាតន់ ដែលមានព្រះជន្មត្រឹម៦ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះអោយ ក្លាយទៅជាមហាឧបរាជទៀត។ យើងឃើញថាការតែងតាំងអោយកូនក្មេងក្លាយជាអ្នកដឹកនាំ ក្លាយជាព្រះមហាក្សត្រម្ចាស់ផែនដីនេះ តើ វាសនាអនាគតស្រុកទេសយើង នឹងក្លាយទៅជាយ៉ាងណានោះ មេដឹកនាំល្មោភ ក្ដោបក្ដាប់អំណាច ខ្លាចអំណាចរបូតផុតចេញពីដៃ របូតផុត ពីរង្វង់គ្រួសារ របស់ខ្លួនដូចជាស្ដេចសត្ថាទី១ ដែលភ័យខ្លាចអំណាច រាជសម្បត្ដិ ក្រែងមិនបានទៅរាជបុត្ររបស់ខ្លួន ហើយដែលមានចិត្ដច្រ ណែន នឹងព្រះអនុជព្រះសុរិយោទ័យ ជាស្ដេចមានសមត្ថភាព មានតំរិះវិជ្ជា ប្រជានុរាស្រ្ដស្រលាញ់ចូលចិត្ដរាប់អានច្រើន។ ដោយខ្លាចរាជ សម្បត្ដិបានទៅស្ដេចប្អូន ក៏លើករាជសម្បត្ដិ អំណាចនគរ ថ្វាយទៅបុត្រទាំងពីររបស់ព្រះអង្គទាំងនៅក្នុងវ័យកូនក្មេងនេះទៅ។ ពួកបរទេស មានសៀមយួន ដែលចាំតែសំលឹងមើលពេលដែលខ្មែរមានការបែកបាក់គ្នា មានមេដឹកនាំគ្មានវិជ្ជា គ្មានសមត្ថភាព ក៏លូកដៃចូលមកជ្រៀត ជ្រែកក្នុងនយោបាយផ្ទៃក្នុងនគរកម្ពុជាយើងទៀត រហូតដល់បន្ទាយលង្វែកដ៏រឹងមាំរបស់យើងត្រូវសត្រូវខ្មាំងវាយបាក់បែក ខ្ចាត់ខ្ចាយអស់។
សៀមបានប្រើឧបាយកលគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីធ្វើការរុករានវាយបំបែកបន្ទាយលង្វែក ដែលការពារដោយរបងរិស្សីយ៉ាងក្រាស់ សៀមបាន ប្រើឧបាយកល ដោយបាញ់ប្រាក់ដួងចូលទៅក្នុងព្រៃរិស្សីការពារបន្ទាយលង្វែក ដោយសារប្រាក់ដួង ប្រជានុរាស្រ្ដខ្មែរភាន់ភាំងសតិ បាននាំគ្នា ទៅកាប់ឆ្ការព្រៃរិស្សីយកប្រាក់ដួង រហូតរបងរិស្សីត្រូវបាក់បែកខ្ចេចខ្ទីអស់។ នៅក្នុង នេះដែរសៀមបានបង្កប់ចារកម្មរបស់ខ្លួនពីរនាក់ ដែល មានភេទជាព្រះសង្ឃអោយធ្វើវិទ្ធង្សនា បោកបញ្ជោត ដែលមានសង្ឃម្នាក់ធ្វើជានាក់ ចាក់ដោតញុះញង់អោយប្រជានុរាស្រ្ដបាននូវសេចក្ដី ក្ដៅក្រហាយ សង្ឃម្នាក់ទៀត ជាអ្នកជួយសង្គ្រោះប្រជានុរាស្រ្ដដែលបានទទួលនូវក្ដីក្ដៅក្រហាយទាំងនោះអោយធូ ស្រាលទៅវិញ។ សៀម ចូលមកវាយបែកបាក់យកបានបន្ទាយលង្វែក នៅដើមស.ត.វទី១៦ធ្វើអោយខ្មែរយើងជួបប្រទះនូវផលវិបាកដ៏អាក្រក់យ៉ាងខ្លាំង តពីនេះទៅ ប្រទេសខ្មែរត្រូវជួបប្រទះនូវវិបត្ដកាន់តែច្រើនឡើងៗ ក្នុងទំនាស់ផ្ទៃក្នុង រួមជាមួយនឹងកត្ដាផ្សេងៗ ទៀតជាច្រើន អានាខេត្ដទឹកដីខាងលិច មួយភាគធំ និងដែនដីនៅឯនាយភ្នំដងរែកត្រូវបាន ធ្លាក់ក្នុងកន្ដាប់ដៃពួកសៀមវិញជាស្ថាពរ។ ការបែកបាក់បន្ទាយលង្វែក ធ្វើអោយប្រទេស ខ្មែរបាត់បង់អស់នូវក្បួន ខ្នាត អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត កវី បាត់អស់រិទ្ធានុភាព ធ្លាក់ខ្លួនជារដ្ឋតូចមួយនៅអាស៊ីអគ្នេយ៍ប៉ុណ្ណោះ។ រហូតមកដល់រាជ ព្រះបរមរាជាស្រីសុរិយោព័រ ឥទ្ធិពលសៀមបានជះយ៉ាងខ្លាំងមែនទែន មកលើប្រទេសកម្ពុជា ទាំងផ្នែកអប់រំ ទាំងផ្នែកដឹកនាំ ទាំងទំនៀម ទំលាប់រហូតដល់ការស្លៀកពាក់របស់មន្រ្ដីរាជការ សុទ្ធតែស្លៀកពាក់បែបសៀ ម គឺពាក់អាវសឿគ្រុយ (អាវផាយ) ទាំងអស់។
ជំលោះទាស់ទែងគ្នាក្នុងសង្គមខ្មែរ បានលាតត្រដាងអោយឃើញអំពីអំពើហឹង្សាជាច្រើន ដែលបានកើតចេញពីស្រទាប់មេដឹកនាំ អ្នកកាន់ អំណាច ព្រះមហាក្សត្រសោយរាជ ដែលចេះតែប្រព្រឹត្ដនូវអំពើខុសច្បាប់ រំលោភលើសិទ្ធិពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ ប្រជាពលរដ្ឋក្លាយទៅជាឧប ករណ៍ សំរាប់ការជិះជាន់នៃអ្នកកាន់អំណាចតែប៉ុណ្ណោះ ប្រជាពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ ក្លាយជាជនល្ងង់ខ្លៅ មិនហ៊ានចេញវាចា មិនហ៊ាននិយាយស្ដី មិនហានធ្វើអ្វីៗ ដែលជាមតិយោបល់សេចក្ដីយល់ដឹងរបស់ខ្លួន សេចក្ដីភ័យខ្លាចពីការគំរាមគំហែង សេចក្ដីភ័យពីការចាប់ចង ធ្វើទុក្ខបុក ម្នេញ កាប់សំលាប់គ្រប់យ៉ាង ពីអ្នកមានអំណាច ពីព្រះមហាក្សត្រ ធ្វើអោយប្រជានុរាស្រ្ដធ្លាក់ចុះក្នុងអន្ដូងកំលៅ គាំងគរដ៏ជ្រៅមហាសែន ជ្រៅ លែងហ៊ានក្អក លែងហ៊ានគ្រហាមអ្វីទាំងអស់ សូម្បីតែមេដឹកនាំ សូម្បីតែព្រះមហាក្សត្រ ប្រព្រឹត្ដនូវអំពើអាណាចារ្យ ខុសច្បាប់យ៉ាង ណាក៏ដោយ។
មួយចំនែកទៀត មេអ្នកដឹកនាំ ឬព្រះមហាក្សត្រ ចូលចិត្ដមានប្រពន្ធច្រើន ជាគំរូអាក្រក់បំផុតដល់ប្រជានុរាស្រ្ដតូចតាច ដែលជាប្រភពនៃអំ ពើក្បត់ផិត ហឹង្សាគ្រប់បែបយ៉ាងនៅក្នុងសង្គម ព្រោះថា នារីរូបល្អស្រស់ខ្លះដែលនាង បានទៅធ្វើជាមេនំមេនាងរបស់ស្ដេច ក៏ក្លាយទៅជា អ្នកផិតក្បត់ស្ដេច ព្រោះនាងនៅកំពុងត្រូវការលោកិយនៅឡើយ នាងចង់មានបុត្រ នាងចង់មានគ្រួសារ នាងមិនអាចដេករង់ចាំស្ដេចដែល មានមេនំមេនាងយ៉ាងច្រើន សន្ធឹកសន្ធប់នោះបានទេ។ មួយវិញទៀត រឿងការមានប្រពន្ធច្រើននេះថែមទាំងធ្វើអោយវិនាសរលំរលាយទឹកដី នគរថែមទៀតផង។
ស្ដេចពញាអន បរមរាជាទី៧ ជាស្ដេចមិនប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌ ព្រះអង្គទ្រង់ស្រលាញ់ស្ដ្រីម្នាក់ជាប្រពន្ធ របស់មេស្រុក នៅជនបទ នៃស្រុកមួយ ព្រះអង្គបានបញ្ជាអោយគេចាប់នាងយកដោយបង្ខំ ហើយដោយនាង ប្រកែកមិនព្រមផិតក្បត់ប្ដីរបស់នាង នាងត្រូវទទួលរង ទារុណកម្មរហូតបាត់បង់ជីវិត។ ប្ដីនាងមានការក្ដៅក្រហាយយ៉ាងខ្លាំង ចំពោះអំពើរំលោភដ៏ព្រៃផ្សៃនេះ ក៏រត់ទៅចូលនឹងពួកក្បត់ លួចធ្វើគត ព្រះពញាអនសុគតទៅ។ នេះរឿងមួយ។ រឿងមួយទៀតដែលកើតឡើងរវាងឆ្នាំ១៦២០ ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ បុត្រព្រះបរមរាជាទឺ៨ ស្រីសុរិ យោពរ។ ស្ដេចអង្គនេះមានមហេសីជាច្រើនអង្គ តែព្រះអង្គពុំស្កប់ស្កល់ទេ បានទៅស្ដីដណ្ដឹងបុត្រីស្ដេចយួននាម អង្គចូវលើកជាអគ្គមហេសី ទៀត ក្រោយមកស្ដេចយួនជាបិតាក្មេកបានសុំអនុញ្ញាតពីព្រះជ័យជេដ្ឋាទី២ បង្កើតគ្រឹស្ថានជំនួញមួយនៅភូមិភាគខាងត្បូងត្រង់តំបន់ព្រៃគរ កំពង់ក្របី ព្រមទាំងអនុញ្ញាតអោយយួនមានសិទ្ធិកាន់កាប់ ក្រសួងគយនៅតំបន់នេះផង ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ ក៏ទ្រង់យល់ព្រមលើកអោយ បិតាក្មេកតាមការស្នើរសុំ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក យួនដែលមានការលើកទឹកចិត្ដពីព្រះចៅក្រុងវេ បានដឹកកូនជញ្ជូនចៅបបួលគ្នាចូលនៅ ក្នុងទឹកដីខ្មែរកាន់តែច្រើនឡើងៗ។ អ្នកប្រវត្ដិសាស្រ្ដបានយល់ថា នេះគឺជាការដណ្ដើមយកមណ្ឌលពានិជ្ជកម្មមួយរបស់ខ្មែរដោយលាក់មុខ។ រឿងស្នេហាត្រីកោននេះ បានកើតមានរឿងចំរោងចំរាស់ចំពោះព្រះចៅពញាតូ បុត្រព្រះជ័យជេដ្ឋាទី២ ដែលជាកវី បណ្ឌិតអ្នកនិពន្ធអក្សរ សាស្រ្ដអ្នកបួសរៀនសូត្រម្នាក់ថែមទៀតផង ជាមួយនាងចន្ទវតី ជាអតីតគូដណ្ដឹង ដែលបានរៀបអភិសេកជាមួយ ព្រះឧទ័យបរមរាជា ជាព្រះ បេតុលាត្រូវជាអនុជព្រះជ័យជេ ដ្ឋាទី២ រួចទៅហើយ អំពើផិតក្បត់នេះធ្វើអោយកើតមានចំបាំងរវាងពញតូ និងឧបរាជឧទ័យ (មានិងក្មួយ)។ ពញាតូដែលទន់ដៃជាងរត់ទៅពួនលើដើមត្នោតត្រូវ បក្សពួកឧបរាជបាញ់ទំលាក់បង់ជីវិតទៅ។
ចាប់តាំងពីព្រះជ័យជេដ្ឋាទី២ ទ្រង់មានទំនាក់នងរវាងយួន ហើយបានប្រគល់ទឹកដីព្រៃគរ (ព្រៃនគរ) អោយទៅ យួនកាន់កាប់មក វិបត្ដិទំនាស់ រវាងរាជវង្សខ្មែរបានផ្ទុះឡើងជាថ្មីទៀត បណ្ដាលមកពីស្ដេចពញាចន្ទនរាជបុត្រពៅ របស់ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី២ អាក់អន់ព្រះទ័យមិនបានឡើង សោយរាជ បានអោយបក្សពួកចូលក្នុងរាជវាំងធ្វើគតសំដេចព្រះឧបយោរាជ និងព្រះបទុមរាជាសុគតទៅ។ អំពើឧក្រិដ្ឋកម្មនេះបានធ្វើអោយ មានអន្ដរាគមន៍ចូល ជ្រៀតជ្រែកជាលើកដំបូងពីបរទេសយួន។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក វិវាទរវាងរាជវង្សខ្មែរបានលាតសន្ធឹងតាំង ពីស.ត.វ ទឺ១៧ - ១៩,២០ ឥតមានស្រាកស្រ្ដានឡើយ។ អាណាចក្រខ្មែរត្រូវរួញរៀវតូចទៅៗ ប៊ឹសរលាយបាត់ចេញ ពីផែនទីពិភពលោក។
នៅស.ត.វទី១៨, ១៩ ខ្មែរយើងចុះអោនថយមែនទែន ទេសាភិបាលយួននៅកម្ពុជាក្រោមមាន អំណាចសំរេចការ រាជការគ្រប់បែបយ៉ាងលើ ប្រទេសខ្មែរ ទាំងខាងផ្នែករដ្ឋបាល និងទាំងខាងយោធា រាជពង្សាវតារខ្មែរបានបញ្ជាក់ទៀតថា តែដល់ថ្ងៃ ១កើត ១៥កើត អស់មន្រ្ដីខ្មែរយួននាំ គ្នាទៅសំពះរំលឹកគុណស្ដេចយួន នាម៉ឺនមន្រ្ដី និងព្រះមហាក្សត្រខ្មែរសុទ្ធតែស្លៀកពាក់ខោអាវ ជួតក្បាលតាមបែបយួនទាំងអស់។ នៅគ.ស ១៨១៥ ស្ដេចយួនចាត់អោយ សង់បន្ទាយនៅមាត់ជ្រូក និងជីកព្រែកពីរនៅទឹកដីខ្មែរក្រោម គឺព្រែកវិញតេ និងព្រែកវិញអាន។
រាជពង្សាវតារខ្មែរបានបញ្ជាក់ថា ក្នុងការជីកព្រែកទាំងពីរខាងលើនេះ ប្រជារាស្រ្ដខ្មែរត្រូវគេកែនទៅ ហើយត្រូវយួនធ្វើបាបគ្មានត្រាប្រណី ដល់តិចតួចសោះឡើយ។ រឿងកំពប់តែអុង ដែលយួនវាយកខ្មែរកប់ទាំងរស់យកក្បាល ធ្វើជើងក្រានដាំតែ បានកើតឡើងនៅសម័យនោះ ឯង។ ឯកសារខ្មែរមួយទៀតបានសរសេរទាក់ទងនឹងរឿងនេះដែរថា ក្ដីលំបាកវេទនារបស់ខ្មែរ ជាគូលីកំណែននេះប្រៀបបាននឹងឋាននរក។ មួយថ្ងៃៗ ធ្វើការតាំងពីព្រលឹម ទល់ព្រលប់ ឥតមានសំរាកឡើយ ទឹកសំរាប់ផឹកមានក្លិនលាមក បាយស៊ីទៅហើមពោះ បណ្ដាលអោយកើត រោគយួនវាយសំពងថែមទៀត ដោយចោទថាខ្មែរខ្ជិល ខ្មែរធ្វើពុត ខ្មែរយឺត។ នៅពេលដែលយួនបើកទឹកបង្ហូរចូលព្រែក យួនឥតប្រាប់ខ្មែរទេ បណ្ដាលអោយកម្មករកំណែនខ្មែរដែល រត់មិនទាន់លិចលង់ក្នុងព្រែកស្លាប់ជាច្រើន។ ចំពោះអំពើព្រៃផ្សៃៗ អមនុស្សធម៌របស់យួន ព្រះអង្គ ចន្ទ ឥតបានតវ៉ាឡើយ មានតែមន្រ្ដីម្នាក់បានចេញមុខការពារ។ យួនដឹង ក៏ចាប់មន្រ្ដីនោះទៅសំលាប់ចោល។ ក្រៅពីកែនខ្មែរអោយទៅជីក ព្រែកយួននៅបានបង្ខំខ្មែរអោយកាប់ព្រៃឈើ អោយវាថែមទៀត។ ដំបូងគេប្រើគោក្របី រទេះ សំរាប់អូសឈើ តែដល់សត្វស្លាប់អស់ទៅ ដោយកាប់ឈើច្រើនពេក គេក៏ប្រើមនុស្សអោយអូសវិញ។ អំពើអមនុស្សធម៌នេះបណ្ដាលអោយប្រជារាស្រ្ដខ្មែរ ព្រះសង្ឃខ្មែរទ្រាំពុំបានក៏ នាំគ្នាបះបោរកាប់សំលាប់យួនអស់ជាច្រើន។ តែយួនសងសឹកខ្មែរវិញយ៉ាងសាហាវបំផុត(១៨)។
នៅគ.ស.១៨២០ មានភិក្ខុមួយអង្គនាម កែគង់ បួសនៅវត្ដសំបួរក្នុងខេត្ដភ្នំពេញបានតាំងខ្លួនជាអ្នកសិល្ប៍ដ៌វិសេស ទៅបញ្ចុះបញ្ចូលអស់ រាស្រ្ដនៅខេត្ដបាភ្នំ រួចទៅរួបរួម និង សំដេចចៅពញាតី ឧកញ៉ានរេន្ទគល់ និង នាយ កែព្រាលន លើកទ័ពទៅកាប់សំលាប់យួនអស់ជាច្រើន។ ពេលនោះអុងតាគុន លេវ៉ាន់យៀក នៅព្រៃនគរ ប្រើអោយនាំពល ៣០០នាក់លើកដល់ភ្នំពេញ ហើយបង្ហួសទៅបោះទ័ពនៅកោះសូទិន ទើប សំដេចព្រះឧទ័យរាជា ស្ដេចនៅក្រោមអំណាចយួន ស្ដេចដ៏គ្មានមនសិការជាតិ ទ្រង់បញ្ជាអោយលើកទ័ពទៅជាបន្ថែម ហើយចាប់ភិក្ខុកែគង់ យកទៅសំលាប់។ ចំណែកឯសំដេចចៅពញាតី ឧកញ៉ានរេន្ទគល់ នាយកែព្រាល ត្រូវចាប់បានបញ្ជូនទៅ ព្រៃនគរ ហើយក្រោយមកត្រូវ ប្រហារជីវិតបង់ដែរ ហ៊ី!..គួរអនិច្ចាអ្នកស្នេហាជាតិខ្មែរ!..។
ប៉ុណ្ណឹងហើយ អ្នកដឹកនាំជាតិខ្មែរនៅតែមិនទាន់ចេះទាញមេរៀនពីការបែកបាក់សាមគ្គីរវាងគ្នាឯងនៅឡើយ។ ជំលោះដណ្ដើមអំណាច ដណ្ដើមរាជសម្បត្ដិមានរិតតែច្រើនឡើង ហើយរិតែតញឹកញាប់ឡើងជាហេតុបណ្ដាលអោយ អ្នកជិតខាង ជាពិសេសជាតិយួនដែលបានក្លាយ ជាមហាអំណាចមួយ ក្រោយពីបានច្បាំងឈ្នះប្រទេសចំប៉ានោះ មានឱកាស និងមានលេសដើម្បីអន្ដរាគមន៍ លូកដៃកកូរផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរតាម តែអំពើចិត្ដ។
អ្នកដឹកនាំជាតិក្នុងសម័យនោះ ពុំបានយកចិត្ដទុកដាក់ចំពោះវាសនាប្រទេសជាតិ ចំពោះជីវភាពរបស់រាស្រ្ដ គឺថា ពុំបានគិតដល់ប្រយោជន៍រួម ទេ តែគិតធ្វើយ៉ាងណាអោយតែបានអំណាច បានយសសក្ដិ បានរាជបល្ល័ង្ក បានស្នេហា បានប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ។ ម៉្លោះហើយ ក្នុង ការធ្វើអោយសំរេចបំណងរៀងៗខ្លួន គេមិននិយមសំរបសំរួលផ្សះផ្សារាជវង្សានុវង្សទេ គេសុខចិត្ដកែនរាស្រ្ដអោយបង្ហូរឈាមគ្នា រួចរត់ទៅ ពឹងពាក់បរទេសជិតខាង អោយគេជួយគាំទ្រ អោយគេជួយជំនួយជាទ័ពយកមកជិះជាន់ស្រុកទេសខ្លួន យកមកកាប់សំលាប់តែជាតិឯង។ នៅ ទីបំផុតខ្មែរទាំងសងខាងត្រូវទ្រុឌទ្រោម អស់ឋាមពលតែរៀងខ្លួន ប្រយោជន៍ត្រូវបានទៅអ្នកជិតខាងដែល គេតែងតែទារយកសគុណពីជំនួយ របស់គេគ្រប់ប្រភេទក្នុងការជួយគាំទ្រ មេដឹកនាំខ្មែរ ស្ដេចខ្មែរ ដែលកើតវិវាទនឹងគ្នា។ ដោយហេតុនោះ ស្ដេចខ្លះដូចជាអង្គអិម កែវហ្វាទី៣ សុខចិត្ដដាក់ប្រទេសចំនុះសៀម អោយតែសៀម ទុកអោយព្រះអង្គបានសោយរាជ ហើយនាំស្ដេចជាគូបដិបក្ខត្រលប់ទៅស្រុកវិញ ឬសត្ថា ទី២អង្គជី សុខចិត្ដយល់ព្រមអោយពួកយួនមកតាំងអំណាចត្រួតត្រាលើស្រុកខ្មែរ អោយតែពួកនេះព្រមទទួលស្គាល់ព្រះអង្គជាព្រះមហាក្សត្រ ខ្មែរ និងស្ដេចខ្លះទៀតបានយល់ព្រមលះបង់ទឹកដី អោយបរទេសដូចជាករណីរបស់ នារាយណ៍រាជាអង្គតន់ ជាដើម។
ការសិក្សាប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ នៅសម័យក្រោយអង្គរនេះ បានធ្វើអោយយើងយល់ដឹងថា យើងមានការចុះអោនយ ដុនដាបរងទុក្ខវេទនារកទីបំផុតគ្មាន ប៉ុន្ដែតាមអនុសាសន៍របស់លោកត្រឹងងា សាស្រ្ដាចារ្យប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរ នៅមហាវិទ្យាល័យអក្សរសាស្រ្ដ មនុស្សសាស្រ្ដ បាន សរសេរដាស់តឿនថា៖
យើងមិនត្រូវផ្ដេកផ្ដួលទៅលើច្បាប់ធម្មជាតិ
ហើយនាំគ្នាអស់សង្ឃឹមពីវាសនាប្រទេសជាតិទេ។
ផ្ទុយទៅវិញប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់
គ្រប់ជាន់ថ្នាក់ត្រូវតែខិតខំរៀនសូត្រប្រវត្ដិសាស្រ្ដ
របស់ជាតិខ្លួនអោយបានដឹងច្បាស់ គ្រប់ៗគ្នាឡើង ដើម្បីអោយមានការភ្ញាក់រលឹក
អោយ
ចាប់អារម្មណ៍លើបញ្ហាជាតិ បានសេចក្ដីថា ដើម្បីអោយមា
នមនសិការជាតិដ៏ពេញលេញ ជាពិសេសក្នុងកាលទេសបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលប្រ
ទេសជាតិកំពុងតែត្រូវការអ្នកស្នេហាជាតិ ដើម្បីការពារទឹកដី
និងដើម្បីកសាងជាតិក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន និងអានាគតខាងមុខនេះ។
កាលដែលយើងស្គាល់ច្បាស់ពីកំហុស ពីការភាន់ច្រលំរបស់ដូនតាយើង និងពីឧបាយកលផ្សេងៗរបស់ជនជាតិជិតខាង ក្នុងការប្រវ័់ញ្ចយក
ទឹកដី និងក្នុងបំណងបំបាត់ពូជសាសន៍ខ្មែរ ពុំមានគ្រាន់តែអោយដឹង អោយឈឺចាប់ទទេៗ ហើយលាន់មាត់ស្ដីបន្ទោស រួចបំភ្លេចចោលទៅវិញ
នោះទេ តែការសំខាន់ គឺត្រូវចេះទាញយកការពិសោធន៍ ពីហេតុការណ៍ទាំងឡាយដែលបានកើតឡើងរួចហើយ ហើយធ្វើយ៉ាងណា ដើម្បី
ចៀសវាងកុំអោយធ្លាក់ទៅក្នុងគន្លងចាស់ នាំអោយខូចប្រយោជន៍ជាតិទៀត។ម្យ៉ាងទៀតយើងក៏សូមបញ្ជាក់ទៀតដែរថា ដែលយើងបង្ហាញការពិតជាក់ស្ដែងពីឧបាយកលរបស់ជនជាតិជិតខាងយើង គឺមិនមែនក្នុង គោលបំណងធ្វើអោយមានអរិភាព អោយមានគំនំគំគួនប្រទូសរាយគ្នា មិនចេះចប់នោះទេ។ ខ្មែរយើងចង់តែរស់នៅដោយសុខសាន្ដ ជា មិត្ដជាមួយប្រទេសជិតខាង អោយតែប្រទេសទាំងនោះគោរពបូរណ ភាពទឹកដី ឯករាជ អធិប្បតេយ្យ ផលប្រយោជន៍របស់ខ្មែរ។
បញ្ហាដ៏ចំបងរបស់ខ្មែរក្នុងសត្សវត្ដនេះ គឺការថែរក្សាពូជសាសន៍ខ្មែរ និងទឹកដីដែលនៅសល់មួយក្រវិចនេះអោយ នៅគង់វង់យូរអង្វែងត ទៅទៀត។ ប្រសិនបើប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ មិនបានស្គាល់ច្បាស់ប្រវត្ដិសាស្រ្ដរបស់ខ្លួនហើយ បណ្ដោយអោយប្រទេសជាតិធ្លាក់ក្រោមនឹមត្រួត ត្រារបស់បរទេសហើយ កូនចៅខ្មែរ នឹងត្រូវបាត់បង់អស់សិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការរស់នៅ ហើយមិនយូរប៉ុន្មាននឹងត្រូវរលាយជាតិបាត់ឈ្មោះ ពីផែនទីសាកលលោកជាមិនខាន!..។
No comments:
Post a Comment