វូដ្រូ វីលសុន (Woodrow Wilson)ប្រធានាធិបតីអាមេរិកទី២៨ កាន់មុខតំណែងពីរអាណត្តិ (១៩១៣ -១៩២១) ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាព្រឹទ្ធបុរសមួយរូបនៅលើពិភពលោក។ លោកជាអតីតៈសាស្ត្រាចារ្យ និងជាអធិការបតីនៃមហាវិទ្យាល័យព្រីនតុន ជាមនុស្សរារាំង ឃាត់ឃាំងមិនឱ្យសហរដ្ឋអាមេរិកធ្វើ សង្គ្រាមលោកលើកទីមួយជាមួយប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ប៉ុន្តែនៅពេលប្រទេសធ្លាក់ក្នុងសភាពការណ៍ដែលមិនអាចគេចផុតបាន លោកបានពិភាក្សាជាមួយសភា ដោយចង់បានជាខ្លាំងនូវ “សន្តិភាពដែលប្រាសចាកនូវជ័យជម្នះ” (Peace Without Victor)។
លោកត្រូវបានគេបោះឆ្នោតឱ្យជាប់ជាប្រធានាធិបតីក្នុងអាណត្តិទី២ ដោយសារតែជនអាមេរិកចាត់ទុកថាលោកមិនបានធ្វើឱ្យអាមេរិកត្រូវចូលរួម ធ្វើសង្គ្រាមនិងជាមនុស្សចេះយល់ដឹងនូវវីធី កែប្រែបន្ថែមទៅលើធម្មនុញ្ញរបស់សហព័ន្ធក្នុងសម័យសង្គ្រាម ហើយព្រមឱ្យស្ត្រីមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតជាលើកដំបូងនៅឆ្នាំ១៩១៩ ។
វូដ្រូវ វីលសុន ជាបុត្ររបស់ត្រកូលមន្ត្រី ។ឪពុករបស់លោកជារដ្ឋមន្ត្រី ចំណែកម្តាយក៏ជាកូនរដ្ឋមន្ត្រីដែរ ។
គាត់កើតនៅថៃ្ងទី២៨ខែធ្នូ ១៨៥៦នៅរដ្ឋវើជីនៀ ។ លោករៀនចប់មហាវិទ្យាល័យពីរ និងទទួលបានសញ្ញាប័ត្រច្បាប់ជាន់ខ្ពស់ ក៏ចេញទៅធ្វើការជាអ្នកច្បាប់ ប៉ុន្តែការងារលោកមិនសូវសម្រេចបានជោគជ័យ ក៏ងាកមកប្រឡូកក្នុងការងារសរសេរនិងបង្រៀនរហូតតមកបានក្លាយជា សាស្ត្រាចារ្យច្បាប់ និងអធិការបតីនៃ មហាវិទ្យាល័យ ។
វីលសុន ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាបុគ្គលដែលមានខួរក្បាលពូកែគិត និងប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃប្រកបដោយឧត្តមគតិស្មោះត្រង់ និងស្រឡាញ់សន្តិភាព ។ ប៉ុន្តែលោកខ្វះភាពជិតស្និទ្ធនឹងប្រជាជនបន្តិច ប៉ុន្តែក្នុងការងាររបស់លោក គឺល្អទាំងអស់ក្នុងសម័យអាណត្តិទី១ អ៊ីចឹងហើយទើបលោកជាប់នៅអាណត្តិទី២ ទៀត ។
មុនពេលចូលមកកាន់មុខនាទីគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ នឹងត្រូវបានស្នើឈ្មោះឱ្យឈរឃោសនារកសំឡេងនោះ លោកបានលាលែងចេញពីមុខនាទីសាស្ត្រាចារ្យច្បាប់មកធ្វើជាអភិបាលរដ្ឋ វើជីនៀ។ ក្នុងសម័យលោកកំពុងឈាន ជើងលើទីលានប្រកួតកាលនោះ គណបក្សសាធារណរដ្ឋបានកាន់តំណែងប្រធានាធិបតី៣អាណត្តិតៗគ្នា សូម្បីតែលោករ៉ូសវ៉ែល ដែលជាអ្នកធ្លាប់បានទទួលការនិយមចូលចិត្តពីប្រជាជននោះ ក៏បានចូលរួមឃោសនាប្រឆាំងនឹងលោកដែរ ប៉ុន្តែទីបំផុតលោកនៅបានឈ្នះឆ្នោត ។
បានឈ្នះឆ្នោតក្នុងគ្រានោះ លោកដឹងថាភារកិច្ចមួយរបស់លោកគឺកែទម្រង់ សេដ្ឋកិច្ច ។ ភារកិច្ចដំបូងក្នុងរដ្ឋាភិបាលលោក គឺបានកែប្រែអត្រាពន្ធមួយចំនួនជាថ្មី ។ លោកបានព្យាយាមបញ្ចុះតម្លៃសម្រាប់ជីវិតប្រចាំថៃ្ងរបស់ប្រជាជនឱ្យ នៅសល់តិចបានយ៉ាងពិតប្រាកដ ។
ក្រៅពីនេះរដ្ឋាភិបាលវីលសុន បានបង្កើតច្បាប់ឡើងមកបន្ថែមជាច្រើនដូចជា៖ ច្បាប់ទុនបម្រុងរបស់សហព័ន្ធក្នុងឆ្នាំ១៩១៣ ដើម្បីគ្រប់គ្រងស្ថិរភាព និងធនាគារផ្សេងៗ, ច្បាប់ឱ្យខ្ចីលុយក្នុងកសិកម្ម របស់សហព័ន្ធ និងច្បាប់ការងារនៅឆ្នាំ១៩១៦ ។ ប្រវត្តិនៃការកែទម្រង់នេះ គឺបានឆ្លើយតបនឹងបំណងប្រជាជនអាមេរិក ។ សំខាន់ជាងនេះទៅទៀតលោកជាស្ថាបនិកសន្តិភាព ចំពោះសង្គ្រាមលោកលើកទី១។
វីលសុន បានចូលមកកាន់តំណែងបានត្រឹមមួយឆ្នាំគឺនៅគ.ស១៩១៤ សង្គ្រាម លោកលើកទីមួយក៏បានកើតឡើងនៅអឺរ៉ុប ។ ក្នុងដំណាក់កាលដំបូងសង្គ្រាម មើល ទៅហាក់ដូចជាស្ថិតនៅឆា្ងយ ប៉ុន្តែយូរទៅក៏កាន់តែធ្វើឱ្យបុគ្គលថ្នាក់ដឹកនាំ និងមហា ជនរបស់អាមេរិកទូទៅ ត្រូវឈឺឆ្អាលចំពោះសង្គ្រាមដែលកំពុងតែកើតលើ ជីវិតសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយគ្រប់ទីកន្លែង ។ ចំពោះការដឹកជញ្ជូនតាមនាវាឆ្លងកាត់សមុទ្រ លោកវីលសុន បានចេញមុខប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំង និងចាប់តាំងពីពេលនោះមកបានពិភាក្សាជាបន្តបន្ទាប់ជាមួយនឹង អាល្លឺម៉ង់។
ក្នុងខែកុម្ភៈ១៩១៥ អាល្លឺម៉ង់ប្រកាសថា នឹងបំផ្លាញនាវាដឹកទំនិញក្នុងដែនទឹកជុំវិញកោះអង់គ្លេសឱ្យខ្ទេច ទាំងអស់,ពេលនោះ ប្រធានាធិបតីវីលសុនបានប្រកាសដាស់ តឿនថា អាល្លឺម៉ង់ត្រូវតែទទួលខុសត្រូវយ៉ាងពេញលេញចំពោះការខូចខាតនាវា ឬជីវិតជនអាមេរិកាំងនៅទីនោះ ។ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលអាល្លឺម៉ង់ បានតបវិញថា ការខ្ទប់បិទច្រករបស់ភាគីសម្ព័ន្ធមិត្ត ដែលបានធ្វើចំពោះអាល្លឺម៉ង់នោះ ជាវិធីធ្វើសង្គ្រាមដ៏សែន ទារុណជាងការប្រើនាវាមុជទឹកទៅទៀត ព្រោះការបិទច្រកនោះ ជាការបំផ្លាញជីវិតនៃក្រុមនាវាអាល្លឺម៉ង់ឱ្យ ស្លាប់។
អាល្លឺម៉ង់បានធ្វើឱ្យមតិមហាជនអាមេរិកផ្ទុះចេញនូវកំហឹង បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរដូវស្លឹកឈើលាស់នៃឆ្នាំ១៩១៥ ដែលក្នុងពេលនោះកប៉ាល់សមុទ្រមួយ របស់ប្រទេសអង់គ្លេស ត្រូវអាល្លឺម៉ង់បាញ់ពន្លិចស្លាប់មនុស្សអស់១.២០៩នាក់ ក្នុងនោះមានជនជាតិអាមេរិក ១២៨នាក់ ។ ប៉ុន្តែសូម្បីពេលនោះមតិមហាជនអាមេរិកាំងមានកំហឹងយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ពិបាករកចិត្តត្រជាក់ឯណាស្មើប្រធានាធិបតីវីលសុនបានដែរ ព្រោះលោកបានសង្កត់ចិត្ត រមា្ងប់ចិត្តមហាជនរហូតដល់ថៃ្ងទី៤ ឧសភាឆ្នាំ១៩១៦ រដ្ឋាភិបាលអាល្លឺម៉ង់បានផ្តល់ពាក្យធានាថា ចាប់ពីពេលនេះតទៅ សង្គ្រាមដោយនាវាមុជ ទឹកត្រូវធ្វើក្នុងដែនកំណត់ ដើម្បីតបស្នងនឹងការអំពាវនាវរបស់អាមេរិក ហើយចាប់ពីពេលនេះមក បញ្ហាសង្គ្រាមនាវាមុជទឹកក៏បានថយចុះ មិនបានប៉ះពាល់ដល់ជនជាតិអាមេរិកាំងទេ។ក្នុងឆ្នាំនោះឯងវីលសុន ក៏អាចឈ្នះឆ្នោតក្នុងអាណត្តិទី២ ដោយទទួលបានរង្វាន់ពីប្រជាជននូវពាក្យថា “គាត់មិនបានធ្វើឱ្យយើងឈានចូលក្នុងសង្គ្រាម” ។
ប៉ុន្តែនៅក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩១៧ រដ្ឋាភិបាលអាល្លឺម៉ង់ក៏បានត្រឡប់ពាក្យសម្តី ព្រម ទាំងបានប្រកាសចេញមកយ៉ាងច្បាស់លាស់ថា នឹងមានការធ្វើសង្គ្រាមដោយនាវាមុជទឹក ដោយមិនកំណត់ទិសដៅ ហេតុនេះ ហើយទើបរដ្ឋាភិបាលលោកវីលសុន និងប្រជាជនអាមេរិកាំងទាំងអស់ចាត់ទុកថា ប្រកាសនេះធ្វើឱ្យសង្គ្រាមក្លាយជារឿងដែលមិនអាចគេចផុតបាន ។
ក្នុងថៃ្ងទី២ខែមេសាឆ្នាំ១៩១៧ បន្ទាប់ពីនាវាអាមេរិកចំនួន៥គ្រឿងត្រូវបាញ់លិច វីលសុនចូលប្រជុំសភា និងអនុម័តបង្កើតសង្គ្រាម។ រដ្ឋាភិបាលក៏បានអំពាវនាវរកទាហាន និងបញ្ជូនទាហានតាមនាវាចេញពីផែ លុះដល់ខែតុលាឆ្នាំ១៩១៨ ក៏មានកងទ័ពជើង គោកអាមេរិកនៅប្រទេសបារាំងមានចំនួនប្រមាណ ១.៧៥០.០០០នាក់ ។
អាមេរិកបានបញ្ជូនកម្លាំងទៅជួយអង់គ្លេស ។ វីលសុន ក្នុងឋានៈជាអ្នកដឹកនាំសង្គ្រាម បានធ្វើឱ្យសង្គ្រាមបញ្ចប់យ៉ាងរហ័ស ដោយគាត់ជាអ្នកកំណត់ទិសដៅក្នុងការធ្វើសង្គ្រាមរបស់ភាគីសហព័ន្ធ មិត្ត ។ ចាប់តាំងពីសង្គ្រាមចាប់ផ្តើមម្ល៉េះ វីលសុនបាន ប្រកាសថា សង្គ្រាមនោះមិនបានធ្វើចំពោះប្រជាជនអាល្លឺម៉ង់ទេ ប៉ុន្តែបានធ្វើចំពោះរដ្ឋាភិបាលអាហ្គាធិប៉ាតរបស់អាល្លឺម៉ង់ តែប៉ុណ្ណោះ ។
ក្នុងខែមករាឆ្នាំ១៩១៨ វីលសុន បានស្នើឡើងនូវគោលការណ៍សន្តិភាពដោយយុត្តិធម៌ចំនួន១៤ ប្រការចំពោះសភាដែលក្នុងប្រការទី១៤លោកបានកំណត់ឱ្យមាន ការបង្កើតឡើងនូវសមាគមអន្តរជាតិ ប្រយោជន៍ដើម្បីជា“មូលដ្ឋានការពារឯករាជ្យខាងនយោបាយ និងបូរណភាពដែនដី”រវាងរដ្ឋាភិបាលតូច-ធំនៅ លើពិភពលោក ។ ក្នុងខែមេសាក្នុងឆ្នាំដដែលនេះ រដ្ឋាភិបាលអាល្លឺម៉ង់បានងាកមកទំនាក់ទំនងជាមួយវីលសុន សុំចរចាបញ្ចប់សង្គ្រាមតាមលក្ខខណ្ឌ១៤ប្រការរបស់គាត់ ។ វីលសុន បានចរចាជាមួយសម្ព័ន្ធមិត្តរួចរាល់ ហើយ ភាគីសម្ព័ន្ធមិត្តក៏បានទទួលសំណើរបស់អាល្លឺម៉ង់ ។ការបញ្ចប់សង្គ្រាមក៏បានមកដល់នៅថៃ្ងទី១១ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ១៩១៨ ។
សូម្បីមានសេចក្តីសង្ឃឹមថា សន្ធិសញ្ញាចុងក្រោយនេះមានលក្ខណៈជាសន្តិភាព ជាលទ្ធផលបានមកពីការចរចាព្រមព្រៀងគ្នា ប៉ុន្តែវីលសុននៅតែមិនទុកចិត្ត ព្រោះខ្លាចនៅពេលមានឱកាសអាល្លឺម៉ង់នឹងបង្កើត សង្គ្រាមនឹងសម្ព័ន្ធមិត្តទៀត ។លោកបានសម្របសម្រួលឱ្យមានការចរចាសន្តិភាពនៅក្រុងប៉ារីស ប៉ុន្តែនៅទីបំផុត បញ្ហាទាក់ទងក្នុងការស្នើឱ្យមានសន្តិភាពពិភពលោកជាអចិន្ត្រៃយ៍នោះ ត្រឡប់ជាមិនសូវបានគេពិចារណា ។
នៅពេលជួបបរាជ័យបែបនេះក្នុង ក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនហើយ លោកតែងឧស្សាហ៍ចេញទៅឃោសនារកសំឡេងនិងអង្វរករសុំគំនិតយល់ឃើញពី ប្រជាជនទូទាំងប្រទេស ។ ដោយជីវិតរបស់លោកត្រូវទទួលរងនឹង មុខនាទី និងភាពខ្វល់ខ្វាយក្នុងសង្គ្រាម ហេតុ នេះហើយក្នុងថៃ្ងទី២៥ខែកញ្ញាឆ្នាំ១៩១៩ គាត់ក៏ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ។
វីលសុន បានរងទុក្ខទារុណកម្មដោយសារជំងឺ និងត្រូវលាចេញពីសេតវិមាននៅចុងអាណត្តិទី២របស់លោក ដោយការយល់ឃើញថា ការងារនយោបាយរបស់ខ្លួនត្រូវចុះទន់ខ្សោយ និងរកភាពប្រាកដមិនបាន ។ ប៉ុន្តែលោកក៏បានផ្ញើទុកនូវគោលការណ៍នៃអង្គការសហប្រជាជាតិឱ្យបាន ដឹងរហូតដល់សព្វថៃ្ង ។ លោកស្លាប់នៅថ្ងៃទី៣ខែកុម្ភៈឆ្នាំ១៩២៤៕
No comments:
Post a Comment